‘De grond was dood.
Zo dood als een pier’

In het Noord-Brabantse Groeningen, op een steenworp afstand van de A73 en halverwege een zandweg, ligt de Watertuin, het biologisch-dynamische vollegrondsgroentebedrijf van Gaveshi Reus en Annet van Roosmalen. Een gesprek over de bodem gaat bij Gaveshi als snel niet meer over bewerking, bemesting, bodemleven of vruchtwisseling, maar over gevoel, spiritualiteit en energie. “Energie stoomt twee kanten op”, zegt de teler. “Tussen de asperges krijg ik weer energie. Ik wil die energie weer in mijn planten en de bodem stoppen. Dat levert geen smakeloze euro-voeding op, maar voeding van het hart.”

Gaveshi werd geboren in Obdam, in de kop van Noord-Holland. Zijn vader en oom teelden groenten en bloembollen op 5 hectare. Twee gezinnen konden ervan rondkomen. De jonge Gaveshi ging naar de hogere landbouwschool in Deventer, wilde eerst nog in de ontwikkelingshulp, maar kwam na een halfjaar in India tot andere inzichten. “Het is goed om water te brengen waar het niet is, maar je hoeft mensen niet jouw levensstijl bij te brengen”, zegt hij daar nu over. Hij wilde biologisch tuinder worden en werd vennoot bij het biologisch-dynamische bedrijf de Vier Jaargetijden in Nieuwe Wetering. Na vijftien jaar werd het onteigend vanwege de HSL-lijn. Iedere vennoot van het inmiddels noodlijdende bedrijf ging een eigen weg.

Gaveshi Reus en zijn vrouw vonden in de herfst van 1999 een 14,5 hectare groot perceel zandgrond op de grens van Groeningen en Overloon. In 2001 verhuisden ze. De grond kregen de ondernemers in erfpacht van Brabant Water, het drinkwaterbedrijf van Noord-Brabant. “Dit perceel lag in het waterwingebied en Brabant Water had tijdens de waterwinning last van te veel gebruikte drijfmest. Daarom stond er in de voorwaarden van de erfpacht dat hier een biologisch bedrijf moest komen - om te laten zien dat biologische landbouw en waterwinning goed samen kunnen gaan. Best vooruitstrevend.”

"Maar de grond was dood. Zo dood als een pier.” Ontzanding had de vruchtbaarheid van de bodem geen goed gedaan. Het waterleidingbedrijf had meer dan 40 tot 70 cm geel zand onder de zwarte bovenlaag vandaan gehaald. Bij dat werk bleek de ondergrond verdicht. “Het bodemleven ontbrak. Sommige stukken stonken zuur. Ik zaaide grasklaver in. Maar de volgteelt wilde niet.” Er bleek een wortelaaltje in de grond te zitten. In samenspraak met onderzoekers van de universiteit Wageningen besloot Gaveshi Reus luzerne te telen. Het had effect. Het aaltje verdween, maar anderen kwamen terug. “Ik was er niets mee opgeschoten. Dus zochten we verder.”

Jarenlang voert Gaveshi Reus organische stof aan. Vaste mest, compost, champost, drijfmest. Allemaal van biologische oorsprong. Lag het organische stofgehalte in de bodem op 1,5 tot 1,7 procent, intussen is dat 2 procent of meer. “Er zit weer ontwikkeling in de grond. En ik durf nu zelfs bospeen op oude kracht, dus zonder mest, te telen. Als ik nu een groenbemester teel, wordt hij ook echt groen. In de eerste jaren vergeelde hij.”

De vruchtbaarheid neemt toe. Maar zij moet nog verder stijgen. Toen Gaveshi op het bedrijf kwam zat er geen worm in de grond. Nu komt hij regelmatig strooiselwormen tegen, vertelt hij. “Het leven komt terug. Er is groei en ontwikkeling. Ik heb nu pendelaars nodig. Het is niet gemakkelijk om ze hier in deze zandgrond te krijgen, maar het kan wel. Hoe? Ik weet het niet. Ik geef mezelf graag de ruimte om daar achter te komen. Dat het daardoor trager gaat, is niet zo erg. Met vallen en opstaan kom je waar je naartoe wilt.”

Om verdichting te voorkomen, weert de teler zware machines. “Die maken te veel kapot. Ik wil geen shovel meer op het land zien tijdens het uitrijden van mest en compost. Veel land in de buurt is verhuurd. Iedereen haalt er wat vanaf, maar er zijn er maar weinig die ook iets brengen. Ik zie het land achteruit gaan. De natte plekken worden groter.”
De teler heeft zelf dan ook voornamelijk kleine, lichte trekkers in gebruik, net als gebruikte machines. Het erf staat er vol mee. De loonwerker schakelt hij zo min mogelijk in. “Als ik het werk zelf doe ben ik op tijd.” Twee jaar geleden verkocht Gaveshi Reus ook zijn ploeg. Elke bewerking gaat ten koste van het bodemleven, vindt hij. En zijn zandgrond is kwetsbaar. “In natte jaren gaat er iets kapot, maar ook in droge jaren is dat het geval. Je rijdt de grond dan weliswaar niet kapot, maar het droogt wel uit. Je kunt beregenen maar het water is ook snel weer weg. Zeker nu, na twee opeenvolgende droge jaren.”
De teler ziet dat het bodemleven zich tijdens een droge hete zomer, dieper in de grond terugtrekt. Reden genoeg om de grond begroeid te houden. Het geeft de bodem meteen rust, ervaart Gaveshi. Op alle percelen, dus ook op de erg goede, teelt hij daarom met regelmaat twee jaar lang een grasklavermengsel. “Toch is het gemakkelijk om die goede stukken juist intensiever te gebruiken dan goed voor ze is.” De teler gebruikt het liefst groenbemesters die weinig grof materiaal achterlaten. Na grasklaver, voor de teelt van prei, freest hij de zode kapot. Maar is het droog dan verteert het niet. De onverteerde pollen zijn lastig bij het schoffelen. Dat moet dus anders. Maar hoe? “Ik heb een facelia-mengsel geprobeerd. Het is echt een feest om door dat gewas te lopen. Je ziet er veel leven in. Dat leven. Daar word ik blij van. Maar de planten komen wel in het zaad en dat komt weer als onkruid terug.”